Урок 9

Словарь урока

Прошедшее категорическое время (-tı/-dı)

Прошедшее категорическое время обозначает завершенные, законченные до момента речи факты прошлого. Чаше всего переводится на русский язык глаголом совершенного вида («сделал», «сказал», «прочитал»), но может называть и действия, соответствующие глаголу несовершенного вида. Прошедшее время может передавать как однократные, так и многократные действия.

Прошедшее время на -tı / -dı обозначает действия, которым сам говорящий был свидетелем.

Образование форм прошедшего времени происходит так: к основе глагола сначала присоединяется ударный аффикс прошедшего времени tı (ti tu tü) или dı (di du dü) в соответствии с законом гармонии согласных, а затем личные аффиксы.

1. Dün seni aradım. - Я звонил тебе вчера.
2. Geçen hafta Antalya’ya gittim. - На прошлой неделе я ездил в Анталию.

Упражнение 9.1. Образуйте утвердительную форму глаголов прошедшего видимого времени.

Girmek, dönmek, istemek, sevmek, yüzmek, söylemek, dinlenmek, seyretmek, susmak.

Упражнение 9.2. Переведите на русский язык.

Okudun, sevdik, dinlendiniz, telefon ettim, oynadılar, seyrettik, konuştum, istedim, yazdınız, baktım, geldin, söylediler, yaptı, bekledik, verdin, anladım, çalıştılar, gittik, anlattınız.

Упражнение 9.3. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках, в утвердительной форме прошедшего видимого времени.

1. Dün pikniğe (gitmek).
2. Dün akşam iki saat ders (çalışmak).
3. Çocuklar teneffüste futbol (oynamak).
4. Kardeşim yemekten sonra (uyumak).
5. Akşam yemeğinde tavuklu pilâv (yemek).
6. Onlar kitap (okumak).
7. Ali geçen ay arabasını (yıkamak).
8. Ben size mektup (yazmak).
9. Biz Türkçe (öğrenmek).
10. O tahtayı (silmek).

Упражнение 9.4. Выберите подходящее по смыслу местоимение.

Упражнение 9.5. Ответьте на вопросы.

1. Bisikleti kim tamir etti?
   Ben tamir et.
2. Anneniz size ne pişirdi?
   Annem pilâv pişir.
3. Misafirler evinizde ne yaptılar?
   Sohbet et.
4. Galatasaray kaç gol attı?
   4 gol at.
5. Tatilde ne yaptınız?
   Pikniğe git.

ТЕМА: В магазине одежды
Giyim mağazasında

Чтобы легче запомнить цвета:

Упражнение 9.6. Прочитайте диалог.

Bir gün arkadaşım Sultanle bir mağazaya gittik. Mağaza Taksimde. Orada sadece bayan eşyaları satıyor. Birlikte mağazaya girdik.
— Buyrun efendim. Hoş geldiniz! Nasıl yardımcı olabilirim?
— Bana bir elbise ve kazak lâzım.
— Elbise ve kazaklar ikinci katta, efendim. Buyrun ben göstereyim.
— Bu mavi çizgili elbiseyi deneyebilir miyim?
— Tabii ki.
— Hayır, olmadı. Bir beden büyük mümkün mü?
— Tabii ki.
— Bu tamam. Nasıl güzel görünüyor mu? Yakıştı mı?
— Bu çok güzel oldu. Sana da yakıştı.
— Tamam o zaman bunu alıyorum.
— Birde şu gri kazağı istiyorum.
Sultan eşyalarını aldı ve biz mağazadan çıktık.

Вопросительная и отрицательная формы
прошедшего категорического времени

При образовании отрицательной формы прошедшего времени («я не ходил», «я не читал») к основе глагола сначала присоединяется отрицательный аффикс ma / me, затем аффикс прошедшего времени tı / dı, а потом личные окончания.

1. Ona gerçeği söylemedim. - Я не сказал ему правду.
2. Annem daha gelmedi. - Мама еще не пришла.

В образовании вопросительной формы участвует вопросительная частица mı (mi, mu, mü), которая пишется отдельно от глагола, поставленного в форму прошедшего времени.

1. Pazara gittiniz mi? - Вы ходили на базар?
2. Sen kahvaltı yaptın mı? - Ты завтракал?

Вопросительно-отрицательная форма складывается из отрицательной и вопросительной форм.

Ben gitmedim mi?
Sen gitmedin mi?
O gitmedi mi?
Biz gitmedik mi?
Siz gitmediniz mi?
Onlar gitmediler mi?

Упражнение 9.7. Образуйте отрицательную форму глаголов прошедшего категорического времени.

Beklemek, okumak, dinlenmek, dönmek, anlatmak, yazmak, sormak, istemek, yardım etmek.

Упражнение 9.8. Образуйте вопросительную форму глаголов прошедшего категорического времени.

Temizlemek, susmak, yıkamak, söylemek, bakmak, seyretmek, kalkmak, sevmek, gelmek.

Упражнение 9.9. Напишите данные предложения в отрицательной форме прошедшего категорического времени.

1. Ben kalem aldım.
   
2. Onlar yüzdüler.
   
3. Sen Türkçe öğrendin.
   
4. Biz dün gece uyuduk.
   
5. Biz geçen hafta geldik.
   
6. Ben dün televizyon seyrettim.
   

Упражнение 9.10. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках в отрицательной форме прошедшего категорического времени.

1. Bu sabah kahvaltı (yapmak).
2. Ahmet ödevlerini (yazmak).
3. Babam eve erken (gelmek).
4. Dün gece hiç (uyumak).
5. Futbolcular sahaya (çıkmak).
6. Televizyonu (açmak).

Упражнение 9.11. Напишите предложения, используя глаголы в отрицательной форме прошедшего категорического времени.

1. Biz ders çalış.
2. Sen kitap oku.
3. Öğrenciler ödev yap.
4. Fatih futbol oyna.
5. Siz pizza ye.
6. Onlara telefon et.
7. Ahmet dün bize gel.
8. Doktor hastayı ameliyat et.
9. Babam kardeşime para ver.
10. Ben dün akşam pastahaneye git.
11. Öğretmen öğrencilere ödev ver.

Упражнение 9.12. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках в вопросительной форме прошедшего категорического времени.

1. Sen kitap ? (okumak)
2. О yemek ? (pişirmek)
3. Siz ders ? (anlamak)
4. Onlar futbol ? (oynamak)
5. Siz dün ? (yüzmek)
6. Sen akşam ders ? (çalışmak)
7. Çocuk ? (ağlamak)
8. Baban maça ? (gitmek)
9. Kuzular çayıra ? (çıkmak)

Упражнение 9.13. Напишите подходящие по смыслу формы прошедшего категорического времени.

1. Pazar günü futbol oyna.
2. Ali’nin babası bir araba satın al.
3. Dün maçı seyret?
4. Niçin ders çalış?
5. Kim gel?
6. Türkiye’de kaç gün kal? (sen)
7. Türkiye’yi beğen?
8. Kahvaltı yap? (siz)
9. Niçin geç kal? (sen)

Упражнение 9.14. Составьте предложения, используя формы прошедшего категорического времени.

1. öğretmen / futbol oynamak / bahçede / öğrencilerle
   
2. alış veriş yapmak / süpermarkette / biz / dün
   
3. seyretmek / arkadaşlar / sinemada / film
   
4. geç kalmak / Ali / okula / geçen gün
   
5. yapmak / bir araba / kaza / dün gece
   
6. bitmek / az önce / ders
   

Упражнение 9.15. Задайте вопрос в форме прошедшего категорического времени.

1. ?
   Hayır, dün piknikte tenis oynamadık.
2. ?
   Evet, dün gece partiden sonra eve gittim.
3. ?
   Hayır, dün akşam hiç televizyon seyretmedim.
4. ?
   Evet, önceki gün okula geç kaldım.
5. ?
   Hayır, Ali’ yi görmedim.

Упражнение 9.16. Дайте положительный и отрицательный ответы, используя формы прошедшего категорического времени.

1. Ahmet ödevini yaptı mı?
   Evet, 
   Hayır,
2. Dün İngilizce çalıştın mı?
   Evet, 
   Hayır,
3. Deden çiçekleri suladı mı?
   Evet, 
   Hayır,
4. Polisler hırsızı yakaladı mı?
   Evet, 
   Hayır,
5. Geçen yaz tatile gittin mi?
   Evet, 
   Hayır,

Упражнение 9.17. Напишите предложения в отрицательной форме прошедшего категорического времени.

1. Leylâ otobüse biniyor.
   
2. Ayşe ile Ahmet eve gidiyor.
   
3. Kemâl Fransa’dan geliyor.
   
4. Annem çamaşır yıkıyor.
   
5. Turistler müzeyi geziyorlar.
   

Упражнение 9.18. Прочитайте текст.

Nermin

Nermin Amerika’ da doğdu. Orada küçük bir şehirde büyüdü. Altı yaşında okula başladı. Fakat liseye gidemedi. Çünkü onun ailesi çok fakirdi. On üç yaşına geldiğinde çalışmaya başladı. Bir ayakkabı fabrikasının montaj atölyesinde çalıştı.

Nermin on yedi yaşına geldiğinde, onun ailesi Türkiye’ ye taşındı. Önce Konya şehrine yerleştiler. Ondan sonra İstanbul şehrine taşındılar. Nermin Amerika’ dan ayrılırken çok mutlu değildi. Çünkü Nermin’in Amerika’da arkadaşları vardı. Fakat şimdi o öz vatanındaydı. Nermin önce Türkçe’ yi güzel konuşamadı. Geceleri Türkçe çalıştı. Gündüzleri bir fabrikada çalıştı.

Nermin çok çalıştı. O şimdi Türkçe’ yi çok güzel konuşuyor. Geceleri hâlâ çalışıyor fakat o şimdi daktilo çalışıyor. Nermin sekreter olmak istiyor. Nermin artık Amerika’yi çok özlemiyor, çünkü o şimdi çok mutlu ve yeni arkadaşları var. Nermin geleceğine umutla bakıyor. Mutluluklar Nermin!

Ответьте на вопросы:

1. Nermin nerede doğdu?
   
2. Nermin okula gitti mi?
   
3. Nermin ne zaman çalışmaya başladı?
   
4. Onun ailesi ne zaman taşındı?
   
5. Onlar daha sonra nereye taşındı?
   
6. Nermin Türkiye’de mutlu oldu mu?
   
7. Sizce Nermin nasıl bir kız?