Урок 16. Желательное наклонение. Глагольные имена

Словарь урока

Желательное наклонение

Утвердительная и отрицательная формы желательного наклонения в турецком языке существуют во всех лицах и числах, однако наиболее употребительными являются формы 1-ого лица единственного и множественного чисел.

Форма желательного наклонения 1-ого лица единственного числа передает намерение говорящего совершить какое-либо действие. На русский язык может переводится с помощью частицы «-ка» или формой простого будущего времени.

Форма желательного наклонения 1-ого лица множественного числа выражает призыв к действию. На русский язык переводится словом «давай(-те)» или формой будущего времени.

Желательное наклонение образуется с помощью аффиксов -a (-ya) и -e (-ye) и личных окончаний глагола. Исключение составляет форма 1-ого лица множественного числа, образующаяся с помощью аффикса -a (-ya) lım / -e (-ye) lim.

1. Salih bugün hasta. Onu arayayım. - Салих сегодня болен. Позвоню-ка я ему.
2. Otobüs durağında buluşalım. - Давай (-те) встретимся на автобусной остановке.

Отрицательная форма

1. Arkadaşlar! Koridorda bağırmayalım. - Друзья! Давайте не будем кричать в коридоре.
2. Caddenin ortasında durmayayım. - Посреди улицы не буду-ка я останавливаться.

Вопросительная форма

Вопросительная форма желательного наклонения существует только для 1-ого лица единственного и множественного чисел.

Ben ara + ya + y + ım mı?
Biz ara + ya + lım mı?

1. Öğle yemeğini lokantada yiyelim mi? - Пообедаем в ресторане?
2. Sabah kahvaltı yapmayalım mı? - Завтракать не будем?

Упражнение 16.1. Напишите предложения в утвердительной форме желательного наклонения.

1. Çok yoruldum. Biraz otur.
2. Acıktık. Haydi yemek yi.
3. Bugün hava çok güzel. Pikniğe git.
4. Arkadaşlar, top oyna.
5. Film başladı. Ayşe’ yi de çağır.
6. Ders başladı. Lütfen sus.

7. Yağmur yağıyor. Taksiye bin.
8. Hava soğuk. Paltomu giy.
9. Bugün Ali’nin doğum günü. Ona hediye al.
10. Ali’ye borç ver.
11. Ali çok oynuyor. Onu derse çağır.
12. Okula geç kalacağım. Hızlı yürü.

Упражнение 16.2. Напишите предложения в отрицательной форме желательного наклонения.

1. Sabah kahvaltısında çorba içelim.
   
2. Yaz tatilinde Ankara’ya gidelim.
   
3. Bugün öğleden sonra alış veriş yapalım.
   
4. Teneffüste futbol oynayalım.
   
5. Aksaray’a kadar yürüyelim.
   

Упражнение 16.3. Напишите предложения в вопросительной форме желательного наклонения.

1. Süpermarketten sebze ve meyve alalım.
   
2. Bu soruları öğretmene soralım.
   
3. Kantinden çay getireyim.
   
4. Yağmur yağıyor şemsiyeyi alayım.
   
5. Otobüse binmeyeyim.
   

Упражнение 16.4. Составьте предложения.

1. eczaneden / alalım / ilâç
   
2. her sabah / koşalım / bir saat
   
3. tatilde / bitereyim mi / bu kitabı
   
4. gideyim / bugün / erken / eve
   
5. koruyalım / hayvanları
   

Словообразовательный аффикс -lık, (-lik, -luk, -lük)

Словообразовательный аффикс -lık, (-lik, -luk, -lük) является очень продуктивным в турецком языке. Присоединяясь к именам существительным и прилагательным, выступает в разных значениях.

1. Образует отвлеченные имена существительные

güzel - güzellik - красивый - красота
genç - gençlik - молодой - молодость
arkadaş - arkadaşlık - друг - дружба
iyi - iyilik - хороший, добрый - благополучие, доброта

2. обозначает сосредоточие, объединение каких либо предметов

kitap - kitaplık - книга - место для хранения книг (книжный шкаф, полка)
kalem - kalemlik - ручка / карандаш - место для хранения ручек, карандашей (карандашница)

3. служит для называния профессий

öğretmen - öğretmenlik - учитель - учительство
berber - berberlik - парикмахер - парикмахерство

4. называет прибор, орудие

göz - gözlük - глаз - очки
tuz - tuzluk - соль - солонка

5. служит для наименования одежды

gelin - gelinlik - невеста - свадебное платье (платье для невесты)
yağmur - yağmurluk - дождь - плащ
sabah - sabahlık - утро - женский утренний халат

ТЕМА: Сколько лет мы не виделись!
Ne zamandan beri görüşemedik!

Упражнение 16.5. Прочитайте диалог.

Uzun zaman oldu

— Salih, sen misin? Gözlerime inanamıyorum.
— Tamer! Arkadaşım, sen de nereden çıktın? Seni yıllardan beri görmüyordum.
— Yaa, haklısın. Senelerden beri görüşemedik. Nasılsın, işlerin nasıl?
— Herşey yolunda. İşlerim çok iyi, ya sen? Senin işlerin nasıl?
— Benim işlerim de yolunda, ben de çok iyiyim.
— Söylesene, hâlâ Kanarya Sokak’ta mı oturuyorsun?
— Hayır, iki seneden beri başka bir adresteyiz.
— Yeni evin nerede?
— Büyükdere Caddesi’nde oturuyoruz. Sen neredesin, hâlâ Meltem Sokak’ta mı oturuyorsun?
— Yok, ben de 1990’dan beri başka bir evde oturuyorum.
— Nerede bu ev? Eski evine uzak mı?
— Yakın sayılır. Rüzgarlı Sokak’ta.
— Eee, Salih kardeşim, söyle bakalım, hâlâ berberlik yapıyor musun?
— Hayır, berberliği bıraktım. Geçen seneden beri fotoğrafçılık yapıyorum. Daha rahat.
— Çok sevindim. Peki hâlâ şiir yazıyor musun? Senin şiirlerini çok severim, bilirsin.
— Bilirim, bilirim. Ama maalesef artık şiir yazmıyorum. Senelerden beri şiir yazmıyorum ama beş seneden beri roman yazıyorum. Ya sen, hâlâ hafta sonularında balığa mı çıkıyorsun?
— Nerede o günler! Evlendiğimden beri balık avına gidemiyorum.
— Seneler ne çabuk geçiyor. Hey gidi günler!
— Ne iyi oldu da sana rastladım. Şimdi benim gitmem gerek. Yine buluşup uzun uzun konuşalım. Daha konuşacak çok şeyler var. Anlaştık mı?
— Tamam. İnşallah en kısa zamanda tekrar görüşürüz. Şimdilik hoşçakal.
— Hoşçakal, kendine iyi bak.

Kendine (kendinize) iyi bak (ın) - береги (те) себя
Görüşürüz - увидимся
Tamam - хорошо, ладно
Maalesef - к сожалению
Herşey yolunda - все в порядке
Anlaştık mı? - договорились?

Глагольные имена

В турецком языке существует особая грамматическая группа слов, называемая глагольными именами. Глагольное имя образутся от основы любого глагола и обозначает название действия (ocumak - okuma «читать - чтение», gelmek - gelme «приходить - приход»). Глагольные имена в турецком языке соответствуют русским отглагольным существительным.

Лингвисты турецкого языка выделяют три группы глагольных имён:

1. глагольные имена на -mak, -mek

gelmek, koşmak, sevmek, olmak, görmek, uçmak ...

1. Artık sizi burada görmek istemiyorum. - Я больше не хочу вас здесь видеть.
2. Doktor olmak istiyorum. - Я хочу стать врачом.

Глагольные имена на -mak, -mek соответствуют основной части русского составного глагольного сказуемого, выражающего основное лексическое значение.

2. глагольные имена на -ma, -me

okuma (чтение), gelme (приход), dinleme (слушание),
bekleme (ожидание), konuşma (разговор) ...

1. Ağlamayı bırak, çalışmaya başla. - Перестань плакать, начинай работать.
2. Tatilde Bursa’ya gitmeyi düşünüyorum.- На каникулах я думаю поехать в Бурсу.

Глагольное имя на -ma, -me часто называют «усеченным инфинитивом».

3. глагольные имена на -ış, -iş, -uş, -üş

bakış (взгляд), giriş (вход), çıkış (выход), dönüş (возвращение) ...

Okulun girişi çok kalabalıktı. - Школьный вход был переполнен.

Основа глагола, присоединяя к себе аффиксы глагольных имен, начинает функционировать в языке как имя, т.е. можем иметь показатели числа, падежа и притяжательных аффиксом (аффиксы принадлежности).

Образец притяжательного спряжения усеченного инфинитива

Benim okumam
Senin okuman
Onun okuması
Bizim okumamız
Sizin okumanız
Onların okumaları

Benim Türkçe okumam iyi değil, senin okuman normal ama onun okuması mükemmel. - Я читаю (мое чтение) по-турецки не очень хорошо, ты нормально, а он отлично.

Образец склонения усеченного инфинитива

В турецком языке, так же как и в русском, определенные глаголы требуют после себя постановки имени существительного в определеном падеже (например, русский глагол любить требует после себя постановки существительного в винительном падеже, а глагол дарить - дательного падежа и т.п.). Глагольное имя, как и обычное имя существительное, ставится в том падеже, которого требует глагол.

Annemi seviyorum. - Я люблю мою маму.
Ben gezmeyi çok severim. - Я люблю гулять.

Упражнение 16.6. Используя формы глагольных имен, заполните пропуски.

1. Dün akşam ders çalış istedim ama elektrikler yoktu.
2. Sen bu top oyna sevdasından vazgeç yoksa sınavı kazanamazsın.
3. Çocukların ağla beni çok üzüyor ama oyna beni mutlu ediyor.
4. Ali’nin çalış Metin’in çalış daha iyi.
5. Babam bu parayla yeni araba al çalışıyor.
6. Şimdi yaşa, eğlen vakti değilse ne zaman olacak.
7. Annemin ağla gözlerimin önünden hiç gitmiyor.
8. Yağmurun yağ güneşin doğ daha çok seviyorum.

Упражнение 16.7. Используя формы глагольных имен, заполните пропуски глаголами, стоящими в скобках.

1. Sabahleyin babamı evde mümkün değil. (görmek)
2. Doğum gününe ben de çok isterdim ama kardeşim hastaydı (gelmek).
3. Onun, seni yıllar sonra bile çok güzel. (unutmak)
4. Öğretmenimizin ders çok çekici. (anlatmak)
5. Ders düşünüyorum ama vakit bulamıyorum. (çalışmak)
6. Şiir beceremiyorum ama şiir zevk alıyorum. (yazmak / okumak)
7. Senin onu çok güzel bir davranıştı. (affetmek)
8. Onun yemek çok ilginç. (yemek)