Урок 15. Долженствовательное наклонение

Словарь урока

Долженствовательное наклонение (-malı / -meli)

Для выражения долженствования, необходимости действия в турецком языке используется аффикс -malı / -meli, присоединяющийся к основе глагола. Затем следует вставочная буква y перед личными окончаниями, начинающимися с гласной, и сами личные окончания.

1. Bu yıl çok kitap okumalıyım. - В этом году я должен прочитать много книг.
2. Büyüklerimize karşı saygılı olmalıyız. - Мы должны уважать старших.

Отрицательная и вопросительная формы образуются по общим правилам.

Akşam geç yatmamalısın. - Ты не должен поздно ложиться спать.

Yemekten sonra dişlerimizi fırçalamalı mıyız? - Мы должны чистить зубы после еды?

Упражнение 15.1. Напишите предложения в утвердительной форме долженствовательного наклонения.

1. Erken yat
2. Yemekten önce ellerimizi yıka
3. Çok ders çalış
4. Dişlerimizi her gün fırçala
5. Dışarı çıkmadan önce annemizden izin al
6. Pantolonumu ütüle
7. Ali üniversite imtihanını kazan

Упражнение 15.2. Напишите предложения в отрицательной форме долженствовательного наклонения.

1. Sigara iç
2. Sınıfta çok konuş
3. Arkadaşlarınla kavga et
4. Yalan söyle
5. Dersten önce televizyon seyret

Упражнение 15.3. Напишите, что мы должны сказать, если:

1. Öğretmen ders anlatıyor. Tayfun konuşuyor. (Ona ne söylemelisiniz?)
   
2. İsmail çok hasta. Ama hastahaneye gitmek istemiyor. (Ona ne söylemelisiniz?)
   
3. Ali okula gidecek. Fakat hâlâ yatıyor. (Ona ne söylemelisiniz?)
   
4. Yarın sınav var. Ayşe ders çalışıyor. (Ona ne söylemelisiniz?)
   
5. Kar yağıyor. Ahmet okula gidecek. (Ona ne söylemelisiniz?)
   

Упражнение 15.4. Дайте утвердительный и отрицательный ответы, используя формы долженствовательного наклонения.

1. Onlar yarın buraya gelmeliler mi?
   Evet, 
   Hayır,
2. Selma, çay hazırlamalı mı?
   Evet, 
   Hayır,
3. Takım elbisemi giymeli miyim?
   Evet, 
   Hayır,
4. Hafta sonu hayvanat bahçesine gitmeli miyiz?
   Evet, 
   Hayır,
5. Akşam ders çalışmalı mıyız?
   Evet, 
   Hayır,
6. Öğrenciler imtihana hazırlanmalılar mı?
   Evet, 
   Hayır,

Упражнение 15.5. Задайте вопрос в форме долженствовательного наклонения.

1. Kardeşimi aramalıyım.
   
2. Hayvanları beslemelisin.
   
3. Bol bol spor yapmalıyız.
   
4. Ahmet’i doktora götürmeliyim.
   
5. Yemekten sonra ellerini yıkamalısın.
   

Упражнение 15.6. Составьте предложения.

1. yardımcı / babamıza / olmalıyız / annemize
   
2. yemekten / dişlerimizi / sonra / fırçalamalıyız
   
3. soğuk / kalın / havalarda / elbiseler / giymelisin
   
4. otobüs durağında / tam / olmalıdır / onlar / saat sekizde
   
5. bitirmeliyim / bu kitabı / hafta sonu
   

Долженствовательное наклонение. Прошедшее время

Формы долженствовательного наклонения могут стоять в прошедшем времени и, соответственно, переводиться на русский язык как «я, ты, он должен был», «она должна была», «мы, вы, они должны были».

1. Nöbetçi öğrenci teneffüste tahtayı silmeliydi. - Дежурный ученик должен был стереть с доски на перемене.
2. Bana bu sözleri söylememeliydin. - Ты не должен был говорить мне эти слова.
3. Dün odamı temizlemeli miydim? - Разве я должен был убрать мою комнату?
4. Arkadaşım Ali’yi çağırmamalı mıydım? - Разве я не должен был позвать друга Али?

Упражнение 15.7. Образуйте утвердительные, отрицательные и вопросительные формы долженствовательного наклонения прошедшего времени от следующих глаголов:

Söylemek, yardım etmek, saygı göstermek, aramak, sigara içmek, çalışmak, bilmek

Форма -dan/-den beri

Имя, к которому присоединяется аффикс исходного падежа -dan (-tan) / -den (-ten) и послелог beri, обозначает исходный пункт во времени, начиная с которого совершается действие. Данная форма переводится на русский язык с помощью предлогов «с», «от», «вот уж».

Betül üç yıldan beri çocuk yavaşına gidiyor. - Бетюль с трех лет ходит в садик.
Aslı’yı beş aydan beri tanıyorum. - Вот уж пять месяцев, как я знаком с Асли.

Если исходный временной пункт выражается глаголом, то к основе глагола сначала присоединяется восьмивариантный аффикс -dık (-dik, -duk, -dük) / -tık (-tik, -tuk, -tük) с меной согласного к в ğ, затем личные аффиксы и аффикс исходного падежа. При переводе на русский язык используется сложноподчиненное предложение с союзом «с тех пор как».

Geldiğinden beri iki saat geçti. - С тех пор как он пришел, прошло два часа.

Упражнение 15.8. Заполните пропуски.

1. Seneler Almatı’da otur.
2. Birkaç ay sinemaya git.
3. Uzun yıllar Ayşe gör.
4. Beş ay Türkçe öğren.
5. Ali yıl araba kullan.
6. Ben 1995’ bilgisayar kullan.
7. Annem sabah çamaşır yık.
8. Kardeşim gece uyu.
9. Ablam beş yıl öğretmenlik yap.
10. Sokaktaki köpek gece havl.

Упражнение 15.9. Заполните пропуски.

1. Aslı ile Betül birbirlerini seneden tanıyorlar.
2. Beyza beri kimya çalışıyor.
3. hafta pazara gitmi.
4. İki annemi gör.
5. Mehmet Bey beri kirada yaş.
6. Anar aydan Türkçe öğren.
7. Nurgül’ ün satten başı ağnyor.

8. saatten beri yağmur yağ.
9. Çamaşır makinamız beri bozuk.
10. Dedemin kulağı den duymuyor.
11. Annemin gözleri beri uzağı görmüyor.
12. Aygerim’in den beri midesi ağrıyor.
13. Beyza’nın den dişi .
14. Saat beri elektrik kesik.

Упражнение 15.10. Ответьте на вопросы.

1. Ne zamandan beri anneni görmüyorsun?
   
2. Ne zamandan beri sinemaya gitmiyorsun?
   
3. Ne zamandan beri rejim yapıyorsun?
   
4. Ne zamandan beri ders çalışıyorsun?
   
5. Televizyonumuz ne zamandan beri bozuk?
   
6. Komşunuzun bebeği ne zamandan beri ağlıyor?
   

ТЕМА: Родители и дети.
Ebeveynler ve çocuklar

Упражнение 15.11. Прочитайте текст и ответьте на вопросы.

Mükkemel çocuklar

Beyza çok başarılı bir öğrencidir. Beş aydan beri kimya olimpiyatlarına hazırlanıyor. Öğretmeni Mesut Bey son iki aydan beri Beyza’nın kimya çalışmalarına çok özen gösteriyor. Beyza hafta sonları evine gelince ailesi çok mutlu oluyor. O küçüklüğünden beri bilgisayar programcısı olmak istiyor. Kardeşi Betül ise ileride doktorluk mesleğini seçmek istiyor. Annesi ve babası onlarla gurur duyuyorlar. Çünkü onlar gerçekten iyi çocuklar.

1. Beyza, başarılı bir öğrenci midir?
   
2. Beyza, ne zamandan beri kimya olimpiyatlarına hazırlanıyor?
   
3. Beyza, hafta sonları okula gidiyor mu?
   
4. Beyza, hemşire olmak istiyor mu?
   
5. Betül, avukatlık mesleğini seçmek istiyor mu?
   
6. Onlar nasıl çocuklar?
   

Упражнение 15.12. Прочитайте тексты. Ответьте на вопрос в конце текстов.

Genç olmak kolay değil

Ben, Ahmet. Üniversitede okuyorum. Bana göre derslerim normal ve benim düzenli bir hayatım var. Ama annem ve babam benimle aynı fikirde değil. Onlara göre ben daha sağlıklı besinler yemeliyim, daha ciddi elbiseler giymeliyim, daha çok ders çalışmalıyım ve daha iyi notlar almalıyım. Saçlarım daha kısa olmalı, odam daha düzenli olmalı ve arkadaşlarım beni ziyaret ettikleri zaman evde daha sessiz olmalılar.

Ama bence annem ve babam beni anlamıyorlar. Ben ve arkadaşlarım ders çalışıyoruz, görevlerimizi yapıyoruz. Biz sadece gençlik günlerimizi daha güzel yaşamaya çalışıyoruz. Ben biliyorum ki, annem ve babam beni çok seviyorlar. Ben de onları çok seviyorum. Fakat bazen anlaşamıyoruz.

Beni anlıyorsunuz, değil mi? Gördüğünüz gibi genç olmak kolay değil.

Anne-baba olmak kolay değil

Kocam ve ben iyi bir anne-baba olmaya çalışıyoruz. Fakat bazen çocuklarımızı mutlu edemiyoruz. Onlara göre biz daha spor giyinmeliyiz, daha spor bir araba almalıyız ve daha farklı müzikler dinlemeliyiz. Onların problemleriyle daha çok ilgilenmeliyiz ve arkadaşları bize geldiklerinde daha güler yüzlü olmalıyız.

En önemlisi ise eve geç gekdiklerinde daha anlayışlı olmalıyız. Ama onlar da biliyor ki, biz her şeyi onlar için istiyoruz ve onları çok seviyoruz.

Beni anlıyorsunuz, değil mi? Gördüğünüz gibi anne-baba olmak kolay değil.

Size göre ideal bir anne-baba ve çocuk nasıl olmalı?

Расскажите, легко ли быть молодым? А взрослым?