Изучаем турецкий язык с нуля!
Ders 26


Урок 26. Условное наклонение и условная модальность (продолжение)

Словарь урока

antrenman yapmak - тренироваться
atmak - бросать
boyanmak - быть выкрашенным
cevaplamak - отвечать
kiralamak - арендовать
kopya çekmek - делать шпаргалки, подсказывать, списывать
köy - деревня, сельская местность
parti - вечеринка
patlıcan - баклажан
rejim yapmak - соблюдать диету
saat kurmak - заводить часы
sinirlenmek - нервничать
sürücü kursu - водительские курсы
telefon açmak - звонить
terlemek - потеть
uğramak - заходить, заглядывать
yetişmek - успевать, поспевать

-dıysa

Рассмазриваемая форма имеет 8 фонетических вариантов: -dıysa, -diyse, -duysa, -düyse / -tıysa, -tiyse, -tuysa, -tüyse. Она образуется прибавлением к основе глагола аффикса прошедшего видимого действия + аффикс -sa / -se с интерфиксом y перед ним + личные окончания.

Утвердительная форма
Ben yazdıysam
Sen yazdıysan
О yazdıysa
Biz yazdıysak
Siz yazdıysanız
Onlar yazdılarsa

Отрицательная форма
yazmadıysam
yazmadıysan
yazmadıysa
yazmadıysak
yazmadıysanız
yazmadıylarsa

Форма на -dıysa указывает на условие, связанное с действием, имевшим место в прошлом и переводится на русский язык придаточным условия с глаголом в прошедшем времени.

  1. Kitabı okyduysan bana ver. - Если ты прочитал книгу, дай ее мне.
  2. Konuyu anladıysanız başka konuya geçelim. - Если вы поняли эту тему, перейдем к другой.
  3. Bu ilâcı doktor tavsiye etmediyse alamazsın. - Если врач не посоветовал это лекарство, ты не сможешь купить его.

Упражнение 26.1. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме условной модальности на -dıysa.

  1. Sizi çok (bekletmek) özür dilerim.
  2. Teyzeni çok (özlemek) niçin ziyaretine gitmiyorsun?
  3. Mektubumu (okumak) cevap ver.
  4. Buraları daha önce (gezmemek) sizi gezdirebilirim.
  5. İmtihanları (bitirmek) çıkabilirsiniz.
  6. Dün gece (uyumamak) bugün erken yatmalısınız.
  7. Yemekler (hazırlanmak) misafirleri içeri alalım.
  8. Ayşe (gelmemek) mutlaka hastadır.
  9. Alışverişi (bitirmek) gidebiliriz.
  10. Kitabı (okumamak) bu soruları cevaplayamazsınız.
Anahtar

Упражнение 26.2. Выберите подходящий по смыслу глагол и напишите предложения в форме условной модальности на -dıysa.

Hazırlanmak giymek çıkmak almak çalmak
  1. Sınava iyi not alırsın.
  2. Telefon niçin cevap vermedin?
  3. Çok kilo rejim yapmalısın.
  4. Baban hastahaneden ziyaretine gidelim.
  5. Elbiselerini çıkabilirsiniz.
Anahtar

Упражнение 26.3. Соотнесите высказывания по смыслу.

1.
Beni dinlediyseniz
A.
öğretmenden özür dilesin
2.
Yemeği çok beğendiysen
B.
hemen hastahaneye gitsinler
3.
Babanın arabası bozulduysa
C.
sorulara cevap verebilirsiniz
4.
Misafirler yemekten zehirlendilerse
D.
biraz daha al
5.
Ali sınıfa geç geldiyse
E.
tamirciye telefon aç
Anahtar

-mışsa

Данная форма образуется путем присоединения к глагольной основе аффикса прошедшего слышимого времени + аффикс -sa / -se + личные окончания.

Утвердительная форма
Ben yazmışsam
Sen yazmışsan
O yazmışsa
yazmışsak
Siz yazmışsanız
Onlar yazmışlarsa

Отрицательная форма
yazmamışsam
yazmamışsan
yazmamışsa
yazmamışsak
yazmamışsanız
yazmamışlarsa

Глагол в придаточной части выражает условие, о котором у говорящего нет достоверной информации или в котором он сомневается. В целом же формы на -mışsa являются синонимом формы на -dıysa, они также переводятся на русский язык придаточным условия с глаголом в форме прошедшего времени, однако являются менее употребительными.

  1. Yemeklerini yemişlerse hemen işe başlasınlar. - Если они поели, пусть начинают работать.
  2. Annesini çok özlemişse telefon açsın. - Если он соскучился по маме, пусть позвонит ей.
  3. Iyi çalışmamışsanız bu imtihana zorlanırsınız. - Если вы плохо занимались, вам будет трудно сдать этот экзамен.

Упражнение 26.4. Выберите подходящий по смыслу глагол и напишите предложения в форме условной модальности на -mışsa.

Bozulmak beklemek boyanmak seyretmek görmek
  1. Bu yerleri daha önceden çok beğenecek.
  2. Öğrenciler bu filmi başka bir filmi de kiralayabilirsin.
  3. Duvarlar geçen yıl bu yıl mutlaka boyanır.
  4. Çalar saati vaktinde gelecektir.
  5. Eğer onu çok sana çok sinirlenmiştir.
Anahtar

-(y)acaksa

Данная форма условной модальности образуется присоединением к основе глагола аффикса будущего времени + аффикс -sa / -se + личные окончания.

Утвердительная форма
Ben okuyacaksam
Sen okuyacaksan
O okuyacaksa
Biz okuyacaksak
Siz okuyacaksanız
Onlar okuyacaklarsa

Отрицательная форма
okumayacaksam
okumayacaksan
okumayacaksa
okumayacaksak
okumayacaksanız
okumayacaklarsa

Придаточное предложение с формой на -(y)acaksa / -(y)ecekse при переводе на русский язык не называет собственно будущее время как форма на -ırsa, а лишь указывает на решимость, стремление лица совершить это действие в будущем.

  1. Uyuyacaksan ışığı kapatayım. - Если ты будешь спать, я выключу свет.
  2. Ali ile Fatma, yazın düğün yapacaklarsa bu evde otursunlar. - Если Али и Фатьма поженятся летом, пусть они живут в этом доме.
  3. Eve gitmeyeceksen annene haber ver. - Если ты не пойдешь домой, сообщи своей матери.

Упражнение 26.5. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме условной модальности на -(y)acaksa.

  1. Ehliyet (almak) sürücü kursuna kayıt yaptırmalısın.
  2. Beni (dinlememek) boşuna konuşmamayım.
  3. Doktora (gitmek) önceden randevu almalısın.
  4. Yemek (yememek) çay için.
  5. (Yüzmemek) niçin denize gidiyorsun?
  6. Piknikte top (oynamak) ayakkabılarını unutma.
  7. Yalan (söylemek) benimle bir daha konuşmasınlar.
  8. Ömer, dersten sonra pazara (uğramak) patlıcan al.
  9. Ankara’ya telefon (etmek) annene ve babana selâm söyle.
  10. Sabah erken (kalkmak) akşam saati kurmam gerek.
Anahtar

Упражнение 26.6. Соедините два предложения в одно, используя формы условной модальности на -(y)acaksa.

  1. Öğretmen bugün ödev vermeyecek. Biz film seyredeceğiz.
  2. Ben bir işi yapmayacağım. Söz vermem.
  3. Onlar kompozisyon yazacaklar. Bol bol kitap okumalılar.
  4. Yıl içinde derslere çok çalışmayacaksınız. Boşuna okula gitmeyin.
  5. Siz eve kadar yürüyeceksiniz. Ben otobüse bineceğim.
Anahtar

Нереальный тип условной модальности (-saydı)

Нереальный тип условной модальности (-saydı) имеет место, если выставляемое условие в действительности является неосуществленным или неосуществимым вообще. По-русски нереальный тип условной модальности передается сочетанием союза «если» с частицей «бы».

Формы нереального типа условной модальности образуются путем присоединения к глагольной основе сначала аффикса sa / -se + интерфикс y + аффикс прошедшего видимого времени -di / -di + личные окончания:

Утвердительная форма
Ben arasaydım
Sen arasaydın
O arasaydı
Biz arasaydık
Siz arasaydınız
Onlar arasalardı

Отрицательная форма
aramasaydım
aramasaydın
aramasaydı
aramasaydık
aramasaydınız
aramasalardı

  1. Eğer sınıfımı geçseydim, babam bana biseklet alacaktı. - Если бы я перешел в следующий класс, отец купил бы мне мотоцикл.
  2. Hava açsaydı, pikniğe gidecektik. - Если бы распогодилось, мы бы пошли на пикник.
  3. Taksiye binseydin, işine zamanında yetişebilirdin. - Если бы ты сел на такси, ты бы успел вовремя на работу.

Часто формы условной модальности нереального типа сопровождаются словом keşke «лучше бы».

  1. Keşke doğum günü partisine onu da çağırsaydım. - Лучше бы я тоже позвал его на день рождения.

Упражнение 26.7. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме условной модальности -saydı.

  1. Önüne bakarak (yürümek) düşmezdin.
  2. İmtihanda kopya (çekmek) ceza almazdın.
  3. Zamanım (olmak) seninle gelirdim.
  4. Davetimi (kabul etmek) çok üzülecektim.
  5. Köpeğini (sevmek), sokağa atmazdı.
  6. İyi (çalışmak) işten kovulmayacaktı.
  7. İlaç (kulanmamak) ölecekti.
  8. (gitmemek) göremeyecektim.
  9. Dünyada hiç savaş (olmamak).
  10. Babamız (ölmemek), bu duruma düşmezdik.
Anahtar

Упражнение 26.8. Соедините два предложения в одно по образцу, используя формы условной модальности на -saydı.

Ders çalışmadım. Zayıf aldım.
Ders çalışsaydım zayıf almazdım.

  1. Terliyken su içti. Hasta oldu.
  2. Kursa gittik. Türkçe’yi iyi öğrendik.
  3. Alkollü araba kullandı. Kaza yaptı.
  4. Babası izin vermedi. Partiye gidemedi.
  5. Anahtar
  6. Zengin değilim. Paraya ihtiyacım var.
  7. Yağmur yağdı. Pikniğe gidemedik.
  8. Iyi antrenman yapmadık. Maçı kaybettik.
  9. Arabam yoktu. Köye gidemedim.
Anahtar

Упражнение 26.9. Прочитайте текст и ответьте на вопросы.

Arkadaşım Mistik

Büyük geniş bir yoldan geçiyorduk. Kenarda yıkılmış bir duvar vardı. Birdenbire karşıdan büyük bir köpek çıktı. Arkasından birkaç adam, kalın sopalarla bu köpeği kovalıyordu. Bize:
— Kaçın, kaçın ısıracak! Diye bağırdılar. Korktuk, şaşırdık, öyle kaldık. Arkadaşıma:
— Aman kaçalım! dedim.
Gözleri ateş gibi parlayan köpek, bize yetişmişti. O zaman Mistik:
— Sen arkama saklan! diye haykırdı. Önüme geçti. Köpek onun üzerine hücum etti. İlk once hızla birbirlerine çarptılar. Sonra güreşir gibi boğaz geldiler. Köpek ayağa kalkmıştı. Biraz böyle boğuştuktan sonra, ikisi de yere yuvarlandılar. Bu savaş bana çok uzun geldi. Titriyordum. Sopalı adamlar köpeği uzaklaştırdılar. Mistik kurtulmuştu, Ancak zavallının, kollarından, burnundan kan akıyordu. Köpek, kuyruğunu bacaklarının arasına sıkıştırmış bir hâlde hızla kaçmıştı.
Mistik:
— Bir şey yok acımıyor. Biraz çizildi diyordu. Onu, evine götürdüler. Ben de hemen evimize koştum. Ertesi gün, Mistik okula gelmemişti. Daha ertesi gün yine gelmedi. Anneme gidip Mistiğ’i görmek istediğimi söyledim.
— Hastaymış yavrum. İnşallah iyi olunca yine oynarsınız. Şimdi rahatsız etmek ayıptır, dedi.
Ondan sonra her sabah Mistiğ’i iyileşmiş bulacağım ümidimle okula gittim. O, hiç gelmedi. Köpek kuduzmuş. Baktırmak için, Mistiğ’i, Bandırma’ya götürdüler. Oradan İstanbul’a götürecekler, Sonunda bir gün işittik ki, Mistik ölmüş.

kalın sopalarla - с толстыми палками
Kaçın, kaçın ısıracak! - Убегайте, убегайте, укусит!
yetişmek - зд. приближалась (к нам)
haykırmak - воскликнуть, закричать
hücum - атака, нападение
boğuşmak - бороться
yuvarlanmak - катиться, кататься по полу
çok uzun geldi - показалась очень длинной
uzaklaştırmak - удалять, прогонять
kollarından, burnundan kan akıyordu - по рукам и носу текла кровь
kuyruğunu bacaklarının arasına sıkıştırmış - поджав хвост между ног
bir şey yok acımıyor - ничего не болит
yavru - детка
ayıp - стыдно
Ümidiyle - с надеждой
kuduz - бешеная
işittik ki - услышали, что

  1. Mistik ve akadaşının karşısına köpek nereden çıktı?
  2. Köpeğin arkasındaki adamlar ne diye bağırıyorlardı?
  3. Mistik, niçin «Sen arkama saklan!» diye bağırdı?
  4. Köpekle Mistik arasında nasıl bir boğuşma geçti?
  5. Mistik köpekten nasıl kurtuluyor?
  6. Mistik niçin okula gidemiyor?
  7. Mistik, sonuçta iyileşiyor mu?

Ключ

Условные формы в турецком языке

Форма Реальный тип Нереальный
тип
-yorsa -ırsa -dıysa -mışsa -(y)acaksa
Утвер-
дитель-
ная
yazıyorsam
yazıyorsan
yazıyorsa
yazıyorsak
yazıyorsanız
yazıyorlarsa
yazarsam
yazarsan
yazarsa
yazarsak
yazarsanız
yazarlarsa
yazdıysam
yazdıysan
yazdıysa
yazdıysak
yazdıysanız
yazdılarsa
yazmışsam
yazmışsan
yazmışsa
yazmışsak
yazmışsanız
yazmışlarsa
yazacaksam
yazacaksan
yazacaksa
yazacaksak
yazacaksanız
yazacaklarsa
yazsaydım
yazsaydın
yazsaydı
yazsaydık
yazsaydınız
yazsaylardı
Отри-
цатель-
ная
yazmıyorsam
yazmıyorsan
yazmıyorsa
yazmıyorsak
yazmıyorsanız
yazmıyorlarsa
yazmazsam
yazmazsan
yazmazsa
yazmazsak
yazmazsanız
yazmazlarsa
yazmadıysam
yazmadıysan
yazmadıysa
yazmadıysak
yazmadıysanız
yazmadıylarsa
yazmamışsam
yazmamışsan
yazmamışsa
yazmamışsak
yazmamışsanız
yazmamışlarsa
yazmayacaksam
yazmayacaksan
yazmayacaksa
yazmayacaksak
yazmayacaksanız
yazmayacaklarsa
yazmasaydım
yazmasaydın
yazmasaydı
yazmasaydık
yazmasaydınız
yazmasaylard