Изучаем турецкий язык с нуля! |
Урок 26. Условное наклонение и условная модальность (продолжение)
Словарь урока
atmak - бросать
boyanmak - быть выкрашенным
cevaplamak - отвечать
kiralamak - арендовать
kopya çekmek - делать шпаргалки, подсказывать, списывать
köy - деревня, сельская местность
parti - вечеринка
rejim yapmak - соблюдать диету
saat kurmak - заводить часы
sinirlenmek - нервничать
sürücü kursu - водительские курсы
telefon açmak - звонить
terlemek - потеть
uğramak - заходить, заглядывать
yetişmek - успевать, поспевать
-dıysa
Рассмазриваемая форма имеет 8 фонетических вариантов: -dıysa, -diyse, -duysa, -düyse / -tıysa, -tiyse, -tuysa, -tüyse. Она образуется прибавлением к основе глагола аффикса прошедшего видимого действия + аффикс -sa / -se с интерфиксом y перед ним + личные окончания.
Утвердительная форма
Ben yazdıysam
Sen yazdıysan
О yazdıysa
Biz yazdıysak
Siz yazdıysanız
Onlar yazdılarsa
Отрицательная форма
yazmadıysam
yazmadıysan
yazmadıysa
yazmadıysak
yazmadıysanız
yazmadıylarsa
Форма на -dıysa указывает на условие, связанное с действием, имевшим место в прошлом и переводится на русский язык придаточным условия с глаголом в прошедшем времени.
- Kitabı okyduysan bana ver. - Если ты прочитал книгу, дай ее мне.
- Konuyu anladıysanız başka konuya geçelim. - Если вы поняли эту тему, перейдем к другой.
- Bu ilâcı doktor tavsiye etmediyse alamazsın. - Если врач не посоветовал это лекарство, ты не сможешь купить его.
Упражнение 26.1. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме условной модальности на -dıysa.
- Sizi çok (bekletmek) özür dilerim.
- Teyzeni çok (özlemek) niçin ziyaretine gitmiyorsun?
- Mektubumu (okumak) cevap ver.
- Buraları daha önce (gezmemek) sizi gezdirebilirim.
- İmtihanları (bitirmek) çıkabilirsiniz.
- Dün gece (uyumamak) bugün erken yatmalısınız.
- Yemekler (hazırlanmak) misafirleri içeri alalım.
- Ayşe (gelmemek) mutlaka hastadır.
- Alışverişi (bitirmek) gidebiliriz.
- Kitabı (okumamak) bu soruları cevaplayamazsınız.
Упражнение 26.2. Выберите подходящий по смыслу глагол и напишите предложения в форме условной модальности на -dıysa.
Hazırlanmak | giymek | çıkmak | almak | çalmak |
- Sınava iyi not alırsın.
- Telefon niçin cevap vermedin?
- Çok kilo rejim yapmalısın.
- Baban hastahaneden ziyaretine gidelim.
- Elbiselerini çıkabilirsiniz.
Упражнение 26.3. Соотнесите высказывания по смыслу.
-mışsa
Данная форма образуется путем присоединения к глагольной основе аффикса прошедшего слышимого времени + аффикс -sa / -se + личные окончания.
Утвердительная форма
Ben yazmışsam
Sen yazmışsan
O yazmışsa
yazmışsak
Siz yazmışsanız
Onlar yazmışlarsa
Отрицательная форма
yazmamışsam
yazmamışsan
yazmamışsa
yazmamışsak
yazmamışsanız
yazmamışlarsa
Глагол в придаточной части выражает условие, о котором у говорящего нет достоверной информации или в котором он сомневается. В целом же формы на -mışsa являются синонимом формы на -dıysa, они также переводятся на русский язык придаточным условия с глаголом в форме прошедшего времени, однако являются менее употребительными.
- Yemeklerini yemişlerse hemen işe başlasınlar. - Если они поели, пусть начинают работать.
- Annesini çok özlemişse telefon açsın. - Если он соскучился по маме, пусть позвонит ей.
- Iyi çalışmamışsanız bu imtihana zorlanırsınız. - Если вы плохо занимались, вам будет трудно сдать этот экзамен.
Упражнение 26.4. Выберите подходящий по смыслу глагол и напишите предложения в форме условной модальности на -mışsa.
Bozulmak | beklemek | boyanmak | seyretmek | görmek |
- Bu yerleri daha önceden çok beğenecek.
- Öğrenciler bu filmi başka bir filmi de kiralayabilirsin.
- Duvarlar geçen yıl bu yıl mutlaka boyanır.
- Çalar saati vaktinde gelecektir.
- Eğer onu çok sana çok sinirlenmiştir.
-(y)acaksa
Данная форма условной модальности образуется присоединением к основе глагола аффикса будущего времени + аффикс -sa / -se + личные окончания.
Утвердительная форма
Ben okuyacaksam
Sen okuyacaksan
O okuyacaksa
Biz okuyacaksak
Siz okuyacaksanız
Onlar okuyacaklarsa
Отрицательная форма
okumayacaksam
okumayacaksan
okumayacaksa
okumayacaksak
okumayacaksanız
okumayacaklarsa
Придаточное предложение с формой на -(y)acaksa / -(y)ecekse при переводе на русский язык не называет собственно будущее время как форма на -ırsa, а лишь указывает на решимость, стремление лица совершить это действие в будущем.
- Uyuyacaksan ışığı kapatayım. - Если ты будешь спать, я выключу свет.
- Ali ile Fatma, yazın düğün yapacaklarsa bu evde otursunlar. - Если Али и Фатьма поженятся летом, пусть они живут в этом доме.
- Eve gitmeyeceksen annene haber ver. - Если ты не пойдешь домой, сообщи своей матери.
Упражнение 26.5. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме условной модальности на -(y)acaksa.
- Ehliyet (almak) sürücü kursuna kayıt yaptırmalısın.
- Beni (dinlememek) boşuna konuşmamayım.
- Doktora (gitmek) önceden randevu almalısın.
- Yemek (yememek) çay için.
- (Yüzmemek) niçin denize gidiyorsun?
- Piknikte top (oynamak) ayakkabılarını unutma.
- Yalan (söylemek) benimle bir daha konuşmasınlar.
- Ömer, dersten sonra pazara (uğramak) patlıcan al.
- Ankara’ya telefon (etmek) annene ve babana selâm söyle.
- Sabah erken (kalkmak) akşam saati kurmam gerek.
Упражнение 26.6. Соедините два предложения в одно, используя формы условной модальности на -(y)acaksa.
- Öğretmen bugün ödev vermeyecek. Biz film seyredeceğiz.
- Ben bir işi yapmayacağım. Söz vermem.
- Onlar kompozisyon yazacaklar. Bol bol kitap okumalılar.
- Yıl içinde derslere çok çalışmayacaksınız. Boşuna okula gitmeyin.
- Siz eve kadar yürüyeceksiniz. Ben otobüse bineceğim.
Нереальный тип условной модальности (-saydı)
Нереальный тип условной модальности (-saydı) имеет место, если выставляемое условие в действительности является неосуществленным или неосуществимым вообще. По-русски нереальный тип условной модальности передается сочетанием союза «если» с частицей «бы».
Формы нереального типа условной модальности образуются путем присоединения к глагольной основе сначала аффикса sa / -se + интерфикс y + аффикс прошедшего видимого времени -di / -di + личные окончания:
Утвердительная форма
Ben arasaydım
Sen arasaydın
O arasaydı
Biz arasaydık
Siz arasaydınız
Onlar arasalardı
Отрицательная форма
aramasaydım
aramasaydın
aramasaydı
aramasaydık
aramasaydınız
aramasalardı
- Eğer sınıfımı geçseydim, babam bana biseklet alacaktı. - Если бы я перешел в следующий класс, отец купил бы мне мотоцикл.
- Hava açsaydı, pikniğe gidecektik. - Если бы распогодилось, мы бы пошли на пикник.
- Taksiye binseydin, işine zamanında yetişebilirdin. - Если бы ты сел на такси, ты бы успел вовремя на работу.
Часто формы условной модальности нереального типа сопровождаются словом keşke «лучше бы».
- Keşke doğum günü partisine onu da çağırsaydım. - Лучше бы я тоже позвал его на день рождения.
Упражнение 26.7. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме условной модальности -saydı.
- Önüne bakarak (yürümek) düşmezdin.
- İmtihanda kopya (çekmek) ceza almazdın.
- Zamanım (olmak) seninle gelirdim.
- Davetimi (kabul etmek) çok üzülecektim.
- Köpeğini (sevmek), sokağa atmazdı.
- İyi (çalışmak) işten kovulmayacaktı.
- İlaç (kulanmamak) ölecekti.
- (gitmemek) göremeyecektim.
- Dünyada hiç savaş (olmamak).
- Babamız (ölmemek), bu duruma düşmezdik.
Упражнение 26.8. Соедините два предложения в одно по образцу, используя формы условной модальности на -saydı.
Ders çalışmadım. Zayıf aldım.
Ders çalışsaydım zayıf almazdım.
- Terliyken su içti. Hasta oldu.
- Kursa gittik. Türkçe’yi iyi öğrendik.
- Alkollü araba kullandı. Kaza yaptı.
- Babası izin vermedi. Partiye gidemedi.
- Zengin değilim. Paraya ihtiyacım var.
- Yağmur yağdı. Pikniğe gidemedik.
- Iyi antrenman yapmadık. Maçı kaybettik.
- Arabam yoktu. Köye gidemedim.
Упражнение 26.9. Прочитайте текст и ответьте на вопросы.
Arkadaşım Mistik
kalın sopalarla - с толстыми палками
Kaçın, kaçın ısıracak! - Убегайте, убегайте, укусит!
yetişmek - зд. приближалась (к нам)
haykırmak - воскликнуть, закричать
hücum - атака, нападение
boğuşmak - бороться
yuvarlanmak - катиться, кататься по полу
çok uzun geldi - показалась очень длинной
uzaklaştırmak - удалять, прогонять
kollarından, burnundan kan akıyordu - по рукам и носу текла кровь
kuyruğunu bacaklarının arasına sıkıştırmış - поджав хвост между ног
bir şey yok acımıyor - ничего не болит
yavru - детка
ayıp - стыдно
Ümidiyle - с надеждой
kuduz - бешеная
işittik ki - услышали, что
- Mistik ve akadaşının karşısına köpek nereden çıktı?
- Köpeğin arkasındaki adamlar ne diye bağırıyorlardı?
- Mistik, niçin «Sen arkama saklan!» diye bağırdı?
- Köpekle Mistik arasında nasıl bir boğuşma geçti?
- Mistik köpekten nasıl kurtuluyor?
- Mistik niçin okula gidemiyor?
- Mistik, sonuçta iyileşiyor mu?
Условные формы в турецком языке
Форма | Реальный тип | Нереальный тип |
||||
-yorsa | -ırsa | -dıysa | -mışsa | -(y)acaksa | ||
Утвер- дитель- ная |
yazıyorsam yazıyorsan yazıyorsa yazıyorsak yazıyorsanız yazıyorlarsa |
yazarsam yazarsan yazarsa yazarsak yazarsanız yazarlarsa |
yazdıysam yazdıysan yazdıysa yazdıysak yazdıysanız yazdılarsa |
yazmışsam yazmışsan yazmışsa yazmışsak yazmışsanız yazmışlarsa |
yazacaksam yazacaksan yazacaksa yazacaksak yazacaksanız yazacaklarsa |
yazsaydım yazsaydın yazsaydı yazsaydık yazsaydınız yazsaylardı |
Отри- цатель- ная |
yazmıyorsam yazmıyorsan yazmıyorsa yazmıyorsak yazmıyorsanız yazmıyorlarsa |
yazmazsam yazmazsan yazmazsa yazmazsak yazmazsanız yazmazlarsa |
yazmadıysam yazmadıysan yazmadıysa yazmadıysak yazmadıysanız yazmadıylarsa |
yazmamışsam yazmamışsan yazmamışsa yazmamışsak yazmamışsanız yazmamışlarsa |
yazmayacaksam yazmayacaksan yazmayacaksa yazmayacaksak yazmayacaksanız yazmayacaklarsa |
yazmasaydım yazmasaydın yazmasaydı yazmasaydık yazmasaydınız yazmasaylard |